Thời gian gần đây Miền Trung phải gánh chịu một loạt các cơn bão lớn và mưa, lũ lụt đi cùng. Kèm theo đó là báo cáo tăng nhanh bất thường các ca bệnh Whitmore ở Bệnh viện Trung ương Huế từ đầu tháng 10 đến nay. Đây là một bệnh nguy hiểm với nguy cơ tử vong cao nên cần hết sức chú ý với cả nhân viên y tế và người dân.
Bài viết này cung cấp thêm thông tin chính thống về bệnh Whitmore và lý do tại sao vi khuẩn gây bệnh này lại gọi là vi khuẩn ăn thịt người, tại sao bệnh Whitmore lại tăng nhanh sau lũ lụt, cũng như những nguy hiểm của nó và cách phòng tránh.
THÔNG TIN BỆNH WHITMORE VÀ NHỮNG ĐIỀU CẦN LƯU Ý
Tình hình ca bệnh Whitmore
Ghi nhận tại Trung tâm Bệnh Nhiệt đới thuộc Bệnh viện Bạch Mai, nếu như trước đây, 5-10 năm mới có 20 ca mắc bệnh Whitmore, thì từ đầu năm 2019 tại Trung tâm Bệnh nhiệt đới đã ghi nhận tới 20 ca mắc căn bệnh nguy hiểm này, trong đó riêng tháng 8 ghi nhận 12 ca Whitmore nặng được chuyển đến chủ yếu từ các tỉnh phía Bắc và Bắc Trung bộ.
Ở Miền Trung từ đầu tháng 10 đến nay, Bệnh viện Trung ương Huế ghi nhận 28 trường hợp mắc bệnh Whitmore, hay còn gọi là bệnh “vi khuẩn ăn thịt người“. Khoảng 50% bệnh nhân là người ở Thừa Thiên Huế, còn lại đến từ các tỉnh Thanh Hóa, Quảng Bình, Quảng Trị… Nhiều bệnh nhân đến viện ở giai đoạn muộn của bệnh, khi đã có tình trạng nhiễm khuẩn huyết, sốc nhiễm khuẩn hoặc suy đa phủ tạng khiến việc điều trị khó khăn, kết quả không khả quan.
Bệnh vi khuẩn “ăn thịt người” Whitmore là gì?
Bệnh Whitmore (còn gọi là Melioidosis) là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm cấp tính do vi khuẩn gram âm Burkholderia pseudomallei gây nên. Bệnh do bác sĩ Afred Whitmore mô tả năm 1912 tại Miến Điện, từ đó lấy tên bệnh Whitmore.
Vi khuẩn này sống trong môi trường tự nhiên, trên bề mặt nước và trong đất đặc biệt là bùn đất. Con đường lây nhiễm chính của bệnh là thông qua việc tiếp xúc của vết trầy xước trên da với đất hoặc nước có nhiễm vi khuẩn. Ngoài ra có thể lây nhiễm do hít phải bụi bẩn hoặc giọt nước bị ô nhiễm, uống nước bị ô nhiễm hoặc tiếp xúc với đất bị ô nhiễm.
Đây là bệnh ít gặp, khó lây truyền từ người sang người, không gây thành dịch, nhưng bệnh cảnh thường tiến triển nặng, có tỷ lệ tử vong cao, đặc biệt ở những người mắc bệnh mạn tính.
Hình ảnh vi khuẩn Burkholderia pseudomallei dưới kính hiển vi (nguồn: BV Vinmec)
Tại sao bệnh Whitmore gia tăng đột biết trong thời gian qua?
Việc sống chung với lũ lụt, sống chung với bùn đất ô nhiễm sau lũ là yếu tố nguy cơ. Mưa lũ cũng dễ gây nên tổn thương da và gia tăng tiếp xúc với bùn đất nhiễm bệnh, uống nước nhiễm bệnh.
Đồng thời chế độ ăn, chất lượng sống giảm do bão lũ làm suy giảm sức đề kháng, tăng stress…
Kết hợp những yếu tố này làm khả năng mắc bệnh Whitmore tăng lên đáng kể trong thời gian qua.
Tại sao lại gọi là vi khuẩn ăn thịt người?
Vi khuẩn gây bệnh này gọi là “vi khuẩn ăn thịt người” do sau khi xâm nhập cơ thể nó gây viêm và làm hoại tử các mô, ở da gây viêm loét, ở phổi gây viêm phổi, xâm nhập vào máu gây nhiễm trùng huyết.
Biểu hiện bên ngoài như đang bị ăn mòn dần nên được gọi với một cái tên rất kinh dị như vậy.
Nữ bệnh nhân bị vi khuẩn “ăn mất mũi” (nguồn: Trung tâm Bệnh Nhiệt đới, BV Bạch Mai)
Biểu hiện của bệnh Whitmore
Biểu hiện lâm sàng của bệnh Whitmore rất đa dạng
Ở trẻ em, khoảng 35% trẻ mắc bệnh có biểu hiện viêm mủ tuyến nước bọt mang tai, 65% ở các thể khác như sốt cao, viêm phổi, áp xe ở lách và thận, cũng có thể biểu hiện khu trú bằng các ổ nhiễm khuẩn trên da, đặc biệt ở vùng đầu, mặt và cổ. Diễn biến nặng có thể gây sốc nhiễm khuẩn huyết dẫn đến tử vong.
Ở người lớn, đa số bệnh nhân mắc bệnh có biểu hiện viêm phổi kèm nhiễm khuẩn huyết, viêm bàng quang, có các vết mưng mủ trên da, một số trường hợp còn có biểu hiện viêm cơ, viêm khớp hoặc viêm màng não.
Đối với những người có hệ miễn dịch suy giảm, đang mắc các bệnh mạn tính như tiểu đường, suy thận, bệnh gan, bệnh phổi… sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn và diễn biến bệnh phức tạp, nặng nề hơn, có thể gây tử vong nếu không được chẩn đoán và điều trị kháng sinh phù hợp.
Trong đó những trường hợp bị nhiễm khuẩn huyết sẽ diễn tiến bệnh nặng hơn, tiên lượng xấu hơn, nguy cơ tử vong cao hơn.
Theo PGS.TS Đỗ Duy Cường, Giám đốc Trung tâm Bệnh Nhiệt đới, Bệnh viện Bạch Mai, Whitmore được coi là “kẻ mạo danh” vì bệnh không có những biểu hiện lâm sàng rõ ràng và thường bị chẩn đoán lâm sàng nhầm sang các bệnh khác như viêm phổi, lao phổi, áp xe cơ, nhiễm trùng huyết do các vi khuẩn khác như tụ cầu, liên cầu…
Tổn thương viêm mủ tuyến nước bọt mang tai trên một bệnh nhi mắc Whitmore (nguồn: BV Medlatec)
Bệnh Whitmore nguy hiểm như thế nào?
Thời gian ủ bệnh hay thời gian khi tiếp xúc với vi khuẩn và sự xuất hiện của các triệu chứng thường từ 1 – 21 ngày. Có bằng chứng cho thấy tình trạng này có thể tồn tại rất lâu mà không gây ra triệu chứng nào.
Người mắc bệnh Whitmore có tỷ lệ tử vong cao lên đến 40-60%. Trường hợp nhiễm khuẩn cấp có thể tử vong trong vòng 1 tuần kể từ khi phát bệnh.
Khi vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể, bệnh có thể tiến triển rất nhanh với đặc điểm là kháng thuốc kháng sinh. Điều này khiến cho việc điều trị bệnh trở nên khó khăn.
Nếu không được chẩn đoán đúng và có phác đồ điều trị đúng sẽ làm tăng nguy cơ tử vong hoặc dẫn đến những biến chứng nguy hiểm như sốc nhiễm khuẩn hoặc suy đa tạng.
Trước đây việc chẩn đoán bệnh Whitmore thường sai và chậm do bệnh này hiếm gặp, nhưng thời gian gần đây do báo đài liên tục lên tiếng với câu từ ấn tượng “vi khuẩn ăn thịt người” nên bệnh này đã được chú ý nhiều hơn và nhờ đó được chẩn đoán sớm hơn.
Với thời gian gây tử vong ngắn, tỷ lệ tử vong cao, thời gian ủ bệnh có thể kéo dài, vi khuẩn đề kháng kháng sinh và diễn tiến bệnh phức tạp như vậy, có thể hiểu được tại sao bệnh Whitmore rất nguy hiểm.
Chẩn đoán bệnh Whitmore
Để chẩn đoán chính xác bệnh phải dựa trên các xét nghiệm phân lập và định danh vi khuẩn trong các mẫu bệnh phẩm máu, mủ, đờm, nước tiểu, hoặc dịch não tủy.
Xét nghiệm máu rất hữu ích để phát hiện sớm các trường hợp cấp tính của melioidosis, nhưng khi kết quả âm tính thì vẫn chưa thể hoàn toàn loại trừ.
Các xét nghiệm thường dùng là: xét nghiệm kết dính hồng cầu gián tiếp (indirect hemagglutination=IHA), xét nghiệm cố định bổ thể (complement fixation=CF) và xét nghiệm phản ứng chuỗi polymerase (Polymerase chain reaction=PCR)
Điều trị bệnh Whitmore
Khi đã được xác định nhiễm bệnh vi khuẩn “ăn thịt người” Whitmore, tùy vào vị trí, biểu hiện, giai đoạn bệnh, bác sĩ sẽ lên phác đồ điều trị khác nhau. Thuốc chính là các thuốc kháng sinh trong đó loại thuốc và phối hợp thuốc tùy thuộc vào thể bệnh, vị trí bệnh, mức độ bệnh…
Phác đồ điều trị thường kéo dài tối thiểu từ 10-14 ngày, nhưng có thể tiếp tục duy trì đến 4 đến 6 tuần đối với những bệnh nhân mắc bệnh nặng. Sau đó, người bệnh vẫn tiếp tục dùng kháng sinh từ 3 đến 6 tháng.
Một số bệnh nhân có thể cần được chăm sóc đặc biệt, bao gồm hỗ trợ máy thở, phụ thuộc vào mức độ nhiễm bệnh khẩn cấp, sốt cao, co giật…
Ở các bệnh nhân có biểu hiện của melioidosis phổi và nếu cấy vi khuẩn vẫn còn dương tính sau sáu tháng, cần xem xét đến việc phẫu thuật cắt bỏ thuỳ phổi để loại bỏ các áp-xe phổi.
Nguy cơ tái phát thường không xảy ra nếu người bệnh tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ.
Những ai dễ mắc bệnh Whitmore?
Vi khuẩn Burkholderia pseudomallei là vi khuẩn sống trong đất, vì thế con đường lây nhiễm chính của bệnh là qua tiếp xúc các vết trầy xước trên da với đất hoặc nước có có vi khuẩn.
Lây nhiễm qua con đường hô hấp khi hít phải các hạt bụi đất có vi khuẩn trong những trận gió lốc xoáy trước cơn mưa cũng đã được đề xuất. Một số nghiên cứu cũng chỉ ra những bằng chứng nhiễm bệnh khi ăn các thức ăn có vi khuẩn. Tuy nhiên, không có bằng chứng khoa học thuyết phục nào về lây bệnh giữa người với người hoặc từ động vật sang người qua con đường không khí.
Bệnh Whitmore gặp ở tất cả các độ tuổi, cả ở nam và nữ, gặp nhiều hơn ở người có nghề nghiệp tiếp xúc trực tiếp và thường xuyên với đất, nước. Bệnh Whitmore dễ bị mắc ở những người có các bệnh mạn tính như đái tháo đường, bệnh thận, bệnh phổi, suy giảm miễn dịch….
Theo báo cáo từ các vùng có bệnh trên thế giới, tỷ lệ trẻ em mắc bệnh chiếm 5-15% tổng số ca Whitmore.
Tại Việt Nam, khoảng 70% ca Whitmore nhập viện trong khoảng thời gian từ tháng 9 đến tháng 11. Số bệnh nhân tăng tỷ lệ thuận với lượng mưa. Đa số bệnh nhân là nông dân, tuổi từ 50 đến 70, có bệnh nền đái tháo đường hoặc bệnh mạn tính liên quan đến phổi và thận, có biểu hiện nhiễm khuẩn huyết và viêm phổi khi nhập viện.
Hiện nay tại các tỉnh Miền Trung đang khắc phục hậu quả bão lụt với công tác dọn dẹp đất đá, vệ sinh bùn lầy, tiếp xúc thường xuyên với đất, nước ô nhiễm nên nguy cơ nhiễm bệnh gia tăng rất nhiều.
Bùn đất ô nhiễm, nguồn nước nhiễm bệnh làm tăng nguy cơ mắc bệnh Whitmore (nguồn: zingnews)
Làm sao để phòng bệnh Whitmore
Để chủ động phòng bệnh Whitmore, Cục Y tế Dự phòng Bộ Y tế khuyến cáo người dân thực hiện các biện pháp sau:
- Hạn chế tiếp xúc với đất hoặc nước bùn, đặc biệt là những nơi bị ô nhiễm nặng.
- Sử dụng giày, dép và găng tay đối với những người thường xuyên việc ngoài trời, tiếp xúc với đất và nước bẩn, đặc biệt đối với những người có nguy cơ cao.
- Khi có vết thương hở, vết loét hoặc vết bỏng cần tránh tiếp xúc với đất hoặc nước có khả năng bị ô nhiễm. Nếu bắt buộc phải tiếp xúc thì sử dụng băng chống thấm và cần được rửa sạch đảm bảo vệ sinh.
- Những người có bệnh mạn tính như tiểu đường, suy giảm miễm dịch cần được chăm sóc, bảo vệ các tổn thương để ngăn ngừa nhiễm khuẩn.
- Khi nghi ngờ nhiễm bệnh cần đến cơ sở y tế để được tư vấn, khám phát hiện, xét nghiệm xác định nhiễm vi khuẩn B. pseudomallei và điều trị kịp thời.
- Lưu ý rằng hiện nay Whitmore chưa có vắcxin phòng bệnh.
Sử dụng dụng cụ phòng hộ để phòng tránh bệnh Whitmore khi thường xuyên tiếp xúc với đất và nước bẩn (nguồn: BV Vinmec)
Tài liệu tham khảo
- Thông tin về bệnh Whitmore của Bệnh viện Bạch Mai (bachmai.gov.vn/)
- Thông tin về bệnh Whitmore của Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 (benhvien108.vn)
- Thông tin về bệnh Whitmore của Bệnh viện đa khoa Medlatec (medlatec.vn)
- Thông tin về bệnh Whitmore của Bệnh viện Trung ương Huế (bvtwhue.com.vn)
- Thông tin về bệnh Whitmore của Bệnh viện Vinmec (vinmec.com)
- Khuyến cáo phòng bệnh Whitmore của Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế (vncdc.gov.vn)
Trang web đang upload liên tục các video bài giảng và tài liệu chẩn đoán hình ảnh. Để nhận được thông báo về các bài viết mới nhất, vui lòng đăng ký tại Form nhận bản tin và theo dõi tại kênh Youtube
